Reforma kolei cz. 1 - Rzecznik Praw Pasażera
Diagnoza stanu obecnego
- Brak instytucji rozjemcy pomiędzy pasażerami a państwem lub samorządem w obszarze transportu publicznego, powoduje jego degradację i koncentrowanie się na kwestiach drugorzędnych dla jakości transportu publicznego zarówno dalekobieżnego jak i aglomeracyjnego.
- Brak w pełni niezależnej instytucji weryfikującej skargi pasażerów na jakość przewozów, czy zły i niedostosowany rozkład jazdy, zwłaszcza wśród przewoźników kolejowych w zakresie skomunikowań, przesiadek, dostępności, jakości obsługi etc.
- Brak niezależnego podmiotu, który w skali ogólnokrajowej profesjonalnie, w sposób systematyczny i spójny gromadziłby dane o potrzebach pasażerów korzystających z transportu publicznego – szczególnie kolejowego, jednocześnie dbającego o spójność i zrównoważony rozwój transportu publicznego, ze szczególnym uwzględnieniem efektywnego wydatkowania środków publicznych na dofinansowanie transportu publicznego oraz długofalowe planowanie inwestycji (infrastruktura, tabor, systemy informacji pasażerskiej, etc.).
Propozycje zmian
- Powołanie niezależnej organizacji prokonsumenckiej pod nazwą Rzecznik Praw Pasażera (RPP) zajmującej się ciągłą analizą rynku publicznych przewozów pasażerskich (najpierw kolejowych, stopniowo rozszerzaną na pozostały transport publiczny – autobusy, tramwaje, metro, trolejbusy etc.)
- W przeciwieństwie do projektu, jaki jest obecnie lansowany (Rzecznika Prawa Pasażera jako część Urzędu Transportu Kolejowego – (UTK)), podmiot ten (RPP) musi być zupełnie niezależny od UTK, aby móc stawać w opozycji do tej instytucji, reprezentując przede wszystkim interes pasażera.
- Przekazanie obecnych kompetencji nadzoru nad prawami pasażera z innych instytucji, w tym UTK do RPP.
- Rzecznik Praw Pasażera (RPP) powinien funkcjonować jako agencja rządowa na kształt angielskiej Transport Focus lub London Travel Watch, otrzymująca stałe dofinansowanie na swoją statutową działalność. Na jej czele powinna stać osoba zupełnie apolityczna, reprezentująca interesy pasażerów. Środki na funkcjonowanie RPP powinny pochodzić w połowie z budżetu państwa, a w połowie z opłaty od każdego pockm lub wozokm realizowanego w kraju w wysokości np.0,1 zł (10 groszy/km – 2 promile kosztu) dla kolei dalekobieżnej i 5gr/km dla kolei regionalnej. (tj. ok. 2 promile kosztu pockm) i 0,01 zł dla autobusów (tj. ok. 2 promile kosztu wozokm).
- Monitorowanie i analizowanie jakości funkcjonowania transportu publicznego pod kątem spójności systemu transportowego, spełnieniu uzasadnionych oczekiwań pasażerów w ramach zrównoważonego rozwoju transportu i gospodarki.
- Analizowanie planów transportowych i stopnia ich realizacji.
- Gromadzenie skarg i wniosków od pasażerów a następnie ich analizowanie i publikacja zbiorczych wniosków i rekomendacji w ogólnodostępnych raportach kwartalnych i rocznych.
- Monitoring efektywności ekonomicznej realizowanych przewozów w kontekście nakładów i uzewnętrznianie ich w raportach kwartalnych i rocznych.
- Monitoring jakości świadczonych usług i ich zgodności z jednolitymi standardami w tym przede wszystkim jakościowymi.
- Analizowanie i rekomendowanie zmian w rozkładach jazdy pociągów regionalnych oraz zatwierdzanie rozkładów jazdy dla sieci połączeń międzyregionalnych (finansowanych ze środków ministerstwa) - w celu zaspokojenia udokumentowanych i weryfikowalnych oczekiwań większości pasażerów przy zachowaniu spójności systemu transportowego publicznego i zgodności z celami strategicznymi i rozwojowymi polityki Państwa.
- Wnioskowanie o wstrzymanie wypłaty rekompensaty utraconych ulg ustawowych w przypadku uporczywego łamania wymogów jakościowych przez operatorów.
- Opracowanie jednolitej metodologii prowadzenia badań marketingowych i pomiaru zadowolenia podróżnych korzystających z różnych środków transportu publicznego oraz ich jednolita analiza, a następnie publikacja zbiorczych wniosków i rekomendacji w ogólnodostępnych raportach kwartalnych i rocznych.
- Prowadzenie badań marketingowych i monitorowania ocen pasażerów wg. jednolitych kryteriów (metodologii), w celu weryfikacji stopnia realizacji planów transportowych i przyjętych w przetargach lub umowach powierzenia bezpośredniego wskaźników ilościowych i jakościowych.
- Prowadzenie publicznego rankingu przewoźników i organizatorów transportu publicznego.
- Występowanie z wnioskami o zmianę w przepisach w zakresie ochrony praw pasażerów oraz spójności i efektywności systemu transportu publicznego.
- Opracowanie wskaźników pomiaru jakości usług transportu publicznego.
- Opracowanie minimalnych norm i wymagań dla jakości świadczonych usług w zakresie transportu publicznego.
- Prowadzenie kontroli i audytów przewoźników i operatorów realizujących usługi transportu publicznego w zakresie spełnienia minimalnych norm i wymagań jakości świadczonych usług w zakresie transportu publicznego.
- Opracowanie wytycznych dla standaryzacji wymagań jakościowych (minimalnych oczekiwań komfortu podróży i bezpieczeństwa oraz informacji pasażerskiej) dla pojazdów transportu publicznego (pociągów, tramwajów, autobusów) oraz weryfikacja tych parametrów w procesie przy występowaniu przez organizatorów transportu publicznego lub operatorów o dofinansowanie zakupu pojazdów ze środków będących w dyspozycji lub pod kontrolą Państwa (np. środki unijne, fundusz kolejowy, etc).
- Opracowanie jednolitych minimalnych wymagań dla taboru kolejowego, autobusowego, tramwajowego oraz infrastruktury z punktu widzenia oczekiwań pasażera oraz weryfikacja tych parametrów w procesie zamawiania usług przez organizatorów oraz w trakcie późniejszej realizacji usług przewozowych przez operatorów.
- Opracowanie i kontrola realizacji ramowych wytycznych w zakresie przeprowadzania postępowań przetargowych na wybór operatora transportu publicznego.
- Opracowywanie okresowych raportów i analiz o stanie rynku, organizatorach transportu publicznego, operatorach oraz efektywności wydatkowania środków publicznych na ten cel.
Oczekiwane efekty
- Nowy podmiot Rzecznik Praw Pasażera (RPP) likwiduje konflikty na linii pasażerowie-organizator np. państwo, samorząd, gdyż zawsze jest podmiot wspierający pasażerów w walce o ich interesy w zetknięciu z przewoźnikami lub zarządcą infrastruktury.
- Poprawa wydatkowania środków publicznych na cele transportowe, ze szczególnym zwróceniem uwagi na integrację i współdziałanie systemów transportu oraz zrównoważony rozwój w skali regionalnej i ogólnopolskiej.
- Stworzenie mechanizmów motywujących organizatorów transportu i operatorów do większej efektywności gospodarowania środkami publicznymi i poszukiwania przychodów ze wzrostu liczby przewiezionych pasażerów a nie z tytułu wzrostu dofinansowania (rekompensaty).
- Gromadzenie w jednym miejscu wiarygodnych, jednolitych i spójnych danych przewozowych, dających niezależny obraz sytuacji rynkowej i potrzeb w zakresie rozwoju publicznego transportu zbiorowego w Polsce, bez możliwości politycznej i biznesowej manipulacji.
- Wiarygodne i niezależne analizowanie stopnia spójności planów transportowych (ogólnopolskich, wojewódzkich, powiatowych, gminnych) oraz ich realizacji przez jednostki samorządu terytorialnego.
- Analizowanie i monitorowanie efektywności zrealizowanych inwestycji w zakresie transportu publicznego finansowanych ze środków publicznych i unijnych w celu wypracowania wniosków i zaleceń do właściwego nadzoru nad wyborem i realizacją projektów w przyszłości (infrastrukturalnych i taborowych) z uwzględnieniem kosztów wytworzenia (zakupu/budowy oraz późniejszej eksploatacji) wg zasady liczenia kosztów cyklu życia (LCC - Life Cycle Costing).
- Bieżący monitoring zgodności i terminowości realizacji inwestycji transportowych z przyjętymi kalendarzami, umowami w celu przeciwdziałania utracie środków finansowych i strat dla systemu transportowego, tak jak to ma miejsce w obecnej perspektywie – w szczególności w zakresie inwestycji w infrastrukturę i tabor kolejowy.
- Publikowanie okresowych raportów o potrzebach transportowych na bazie dostępnych danych i statystyk zebranych od samorządów, urzędów i instytucji w oparciu o jednolite kryteria i zasady, wydawane w formie kwartalnych i rocznych ogólnodostępnych publikacji np. w formie e-boków.
- Stworzenie instrumentów szerszej transparentności i społecznego (niezależnego od biznesu i polityki) monitoringu wydawania publicznych pieniędzy na inwestycje infrastrukturalne i transportowe w celu maksymalnego ograniczenia możliwości działań korupcyjnych pomiędzy zamawiającymi a wykonawcami.
autor: Piotr Kazimierowski, Stanisław Biega